“Bulunmayan kan grubu hangisi?” sorusu ve gerçekleri
İnsanlarda kan grupları denildiğinde genellikle akla dört temel grup gelir: A, B, AB ve O. Ancak bazen “yok” olduğu düşünülen, bulunmayan ya da eksik bir kan grubunun olup olmadığı merak edilir. Bu yazıda, bu sorunun tarihsel arka planını, günümüzdeki tartışmaları ve bilimsel gerçeği ele alacağım.
Tarihsel arka plan: Kan gruplarının keşfi
1900’lerin başında Karl Landsteiner, insan kanındaki farklılaşan antikor-antijen tepkilerini inceleyerek, kırmızı kan hücreleri farklı serumlara karıştırıldığında bazı durumlarda çökme (aglütinasyon) meydana geldiğini buldu. ([thesciencenotes.com][1]) Landsteiner ilk olarak A, B ve O gruplarını tanımladı; bir yıl sonra AB grubu da ortaya çıktı. ([Encyclopedia Britannica][2]) Bu keşif, kan naklinin güvenli hale gelmesi ve bugün bildiğimiz kan grubu sistemlerinin oluşması açısından çok önemliydi. ([Encyclopedia Britannica][3])
Sonraki yıllarda, yalnızca ABO sistemi değil, Rh blood group system (Rhesus sistemi) gibi başka antijen sistemleri de tanımlandı. ([Vikipedi][4])
“Bulunmayan” kan grubu var mı?
İnsanlıkta dört temel ABO grubu olduğu için bazen “beşinci kan grubu” ya da “yok kan grubu” gibi ifadeler duyulabilir. Ama şunu söylemek gerekir: ABO sistemi bağlamında, yaygın görülen gruplar zaten A, B, AB ve O’dur. Yani “hiç kimsenin sahip olmadığı bir ABO grubu” mevcut değildir.
Öte yandan, ne demektir “kan grubu”? Sadece ABO değildir; yüzlerce farklı antijen ve sistem vardır. Örneğin Rh sistemi, Kell, Duffy gibi minor sistemler. Bu sistemlerde çok nadir antijen yokluğu ya da nadir gruplar olabilir. Bu bağlamda “çok nadir” ve “pratik olarak bulunmayan” gruplar vardır. Örneğin Rh sisteminde “Rh_null” adı verilen, Rh antijenlerinin tamamının yokluğu durumu bilinir ve son derece nadirdir. ([Vikipedi][4])
Sonuç olarak, “yok” denebilecek bir genel ABO kan grubu bulunmamakta; fakat nadir antijen varyantlarının bulunduğu sistemler mevcuttur.
Günümüzdeki akademik tartışmalar ve nadir kan grupları
Bilim dünyasında ilgi çeken konu, sadece ABO/Rh sistemi değil, antijenlerin genetik temeli, coğrafi dağılımı ve kan nakli için oluşturulan risklerdir. Örneğin bir çalışma, ABO sisteminin insan ve primat türlerinde milyonlarca yıldır sürdürülen bir “trans-tür polymorfizmi” olduğuna dair kanıt sundu. ([arXiv][5])
Ayrıca günümüzde yeni kan grubu sistemleri keşfedilmektedir; her antijen sistemi, nadir varyantlarıyla birlikte incelenmektedir. Örneğin “yeni” antijen sistemleri nadir vakalar olarak literatürde yer alıyor. Bu durum, sadece “ABO dört gruptur” demekten daha fazlasını gerektiriyor.
Bu noktada “bulunmayan” kan grubunun neyi kastettiğimizle değiştiğini belirtmek önemli: Eğer “ABO sistemi kapsamında hiç kimsenin sahip olmadığı bir kan grubu” diyorsak, böyle bir grup yok. Ama “çok çok nadir, sadece birkaç kişide görülen antijen eksikliği” anlamındaysa, evet, bulunmayan ya da neredeyse bulunmayan varyantlar vardır. Bu da kan bankaları, nakiller ve genetik çalışmalar açısından büyük önem taşıyor. Ayrıca nadir grupların tanımlanmasıyla kişiye özel tıp ve kan yönetimi mümkünü hâle geliyor. ([arXiv][6])
Kan grubu çeşitliliğinin önemi
– Kan nakli güvenliği: Uyuşmazlık ciddi reaksiyonlara yol açabilir; ABO sisteminin keşfi bu riski azalttı. ([Encyclopedia Britannica][3])
– Genetik izleme ve popülasyon araştırmaları: Kan grubu dağılımları farklı coğrafyalarda değişiyor. ([Academia][7])
– Kişiye özel tıp: Kan grubu antijenleri, bazı hastalık riskleri ya da dirençleriyle ilişkilendiriliyor. ([Anthroholic][8])
Özetle
“Bulunmayan kan grubu hangisi?” sorusuna şöyle yanıt verebiliriz: İnsanlardaki ABO sistemi kapsamında artık dört temel kan grubu vardır (A, B, AB, O) ve bu sistemde “tamamen yok” denebilecek bir grup mevcut değildir. Ancak antijen sistemleri çok daha geniştir ve bazı varyantlar son derece nadirdir ya da yalnızca birkaç kişide görülmektedir. Akademik literatürde bu nadir antijen gruplarının tanımlanması ve kan naklinde güvenle kullanılması üzerine yoğun çalışmalar bulunmaktadır. Bu bağlamda, “yok” kelimesi bağlama göre değişkenlik gösterir; ama genel halk arasındaki anlamı ile “yeni, tanımlanmamış beşinci bir kan grubu” yoktur diyebiliriz.
Etiketler: kan grubu, ABO sistemi, Rh sistemi, nadiringanlar, kan nakli
[1]: “Blood Group Testing: History, Procedure, and Significance”
[2]: “Blood group | Types, Uses, & Facts | Britannica”
[3]: “ABO blood group system – Encyclopedia Britannica”
[4]: “Rh blood group system”
[5]: “Blood ties: ABO is a trans-species polymorphism in primates”
[6]: “Histo-blood group glycans in the context of personalized medicine”
[7]: “(PDF) A brief history of human blood groups – Academia.edu”
[8]: “Blood Chemistry: ABO Blood Group System – Anthroholic”